Zoram Pawna Zirlaite Aw Rawl

Zoram pawna Zirlaite Aw rawl

Malsawmdawngliana Lailung
sawmpuia@gmail.com


Ziaktu thenkhat te’n duhthawh luat avanga phailam zirlaite engmah lo ang mai in min chhuah thin hi tuman chawtak khu takah an ngai ngailo a. Thutak a bawlin an thlavang hauh nan kan thai ve teh ang. Phailam a zirlai te chu mahni Mizo na hlauh thak ang te leh hnamdang pak huam a mahni ram hmusit ngawih ngawih ang te, mahni hnam tawng hnualsuat a kal bo ta vang vang angah te, nun inthlahdah em em a nulat tlangval na chen a zalen ta viau ang ah te, sap hming invuah a hnam nihna hralhbo ta daih ang ah te a tam mai hetiang deuh hian chanchinbu hrang hranga an ziah te kan hmu kur nguai a. Heti lam ki hian tawite in sawifiah ka’n tum dawn teh ang.
Phai ramah sum tamtak sengin kan in kapchhuak chur chur a, thiamna leh mitak tak ni tur a beseiin neihthinglung khawngin tan kan khawh theuh hlawm a nih hi. Mizoram kan chhuahsan hian kan Mizo na hi a reh chuanglo a, hnamdang zingah phei chuan mahni nihna lo ang pui nih tum phei chu min hmusit dawn tih pawh kan hailo. Mizo bak hi kawng vawisang tam zawhin strike mahila kan hlawhtling dawnlo tih kan hriatchhian avangin tun thleng hian Mizo nihna bansan tum a tan khawh kan la awmlo chuan kan hria, Mizo kan ni kher kher hi vannei kan in ti ! Hnam dang, entirnan vai kan tih ang te hi vaichhia kan ti ve mai lo a, hmakhawsang tawh a hnam fing khawvel ram hrang hrang pawhin an ngaihsan an nih avangin an hnam zerang (culture) a zirtur tha awm te hi kan dap zawk a, thian a siam hi kan bat ni in kan hria. An ni pawh hian kan lakah zirtur tamtak an nei ve tho a, Mizo kan ni kan hmel a tha, kan tum a sang bawksi tih hi khilai hmarchhak kilte a sa mai lo in khawvel dap a sak theih kan chak takzet a ni. Mizoram tih ramri hian kan awmna lai ramkil sir mai hi a huam ang tih kan hlau, Zoram chuan khawvel hi dapchhuak se kan ti, Mizo chu khawi ah pawh awmse a thinlung a Mizo nihna chian avangin Mizoram a din a ni. Heimi ziarang hretu pakhat English mi nihna chhuang tak zet war poet Ropert Brooke a khan a poem “The Soldiers” tih ah khan England sipai chu lo thi ta pawh nise an phumna hmun chu eng ram pawh nise England a ni tho ang a lo tih ni. Chumi thleng thei tur chuan kawl a ni chhuak chhiarin kan kawlawm leh lehkhabute kan lekchhuak a, beidawn chan a tamlai a fuihna awka nilo a kan nun chhe thei ang ber a min lih se sak vek hi chu kan vui ve lek lek thin.
Sap hming kan neih avang ngawt hian buaina kan la tawk lemlo chu a nia. Thian te’n awlsam tak a min koh theih mai hi vawi sawm chuang sawinawn, an la lam sual khanglang thin ai hi chuan a samkhai mah zawkin kan hria. Hnam ze ril diktak chu hming phuah hian a hril lemin kan hrelo thinlung lam a chian hi a ni ber. Kan ram ah hian hnafumfe thawhtur a awm tawhlo tih hrereng chung hian sorkar leh tlawmngaite hi belh teh tung pawh a tha berin kan hre tawhlo a. Mahni ke a din theih hi ram leh hnam hmangaihna puanchhuahna ni ve in kan hria. Kan thalairual hna hmulo te hian mahni State pawna hnazawng ngam khawpin huaisenna neise kan ti. Platform a aurinna nen meuh a ram hmangaihna sawi chiam ai chuan taima tak a mitakzet ni tur a mahni hna a rinawm tak a bur hi a fuh zawkin kan hria. Pawl tam lutuk leh thil tih tam lutuk hi a hlawhchhuah tamtak ni mahse zirlai mahni invuak chhiatnan leh mahni nihna tur ang pawh ni pha talo te a hrin thin avangin hei ai hi chuan khawtlang leh Kohhran thil tih hi tlem deuh se kan ti! IAS pachal tur diktak finna nei ve teuh in hman luat avang hna chhete vuan pha tawk te hi ngaihsan har kan ti ngawih ngawih. Nula tlangval tha tehnate hi danglam tawhse kan ti, khawtlang leh kohhran a in hmang chiam hringnun zirna lam a hlawhchham leh thosi te hi fel ti in i chhuah tawhlo ang u, an tih tur dik tak a tih loh avangin misual chikhat hmaikawr vuah tho an ni. Pawn lama in hmang duh chuan mite let tamtaka a thawh a ngai si a. Khawtlang leh Kohhran kan ram a thil ti thei ber hian zirlaite hi fuih chamchi zawkse, inzirtirna (awareness) hi min pe mawlh mawlh se kan ti. Zirsang satliah mai nilo a kan ramretheihna chawikan na tawk thiamna an neih theihnan tawngtairualna nei hialse kan ti bawk. Mahni tihtur dik tak ti a hlawhtlinna nei tur a theihpatawp a beih hi a YMA a, a TKP, KTP, SAY em em kan ti. Pathian hnena tawngtaina ngenngawl ber pawh thawhrimna tho hi ni in kan hria.
Mizotawng hi in hnualsuat min ti maw? A teuhlo mai kan ngaisang em em. Mizote hnamdang zinga kan uanna ber pawh kan tawng danglam mawi em em pumkhat a min siamtu hi a nifo. Ramdang a kan kal hian tawngdang (English leh Hindi) te zir kan duh ve a, hei hian khawvel hmun zau zawk a kan nihna tarlang thei thil a nih avangin nal tak a thiam kan duh. Hriat loh vang ni hauhlo a tawngthiam tawk loh avang a kan sehchilh nuai(h) mai leh kan ngawi leh mai thin hi kan ning ve bawk asin, “Kasauti” arawngbih ten en ‘eksaman’ nih hi kan hrehve bawk mite rual a khik ve theih a mite rual a iak ve theih kan duh. Kan ram ah te hlei hlei hian zirna in tinrengah te hian hei ai uar zawk a hman nise kan ti thin. Vairam mai nilo sapram thleng hian Mizo nih hi chhuanawm thei tur a nunze nghet neih hi kan duh. Ralkhat atang hian kan chanchin chhelam deuh hi inlo hria a, tamtak zing a mithenkhat tlemte lo awm eu deuh te avang ngawt hian kan zavai nun hi a zalen ta em em a ni hauhlo a, nu leh pa hmuh loh ah chuan nulat tlangval na chen a kal sual ta nuaih ah min ruat ber a, a ni vek lemlo a sin. Zoram pawn a zirlai te zingah hian zoram hmangaih tak tak thu leh hla a sawi kur ve luai lemlo mi takzet te an awm a, anni hian ngawi rengin taima takin an zir a, all India ranking competition exam ah te kan hnam min chawi mawi thin. Khawvel ram hrang hrang University a research turu bei tu te, scientist leh Software engineer te, doctor leh nurse ka sawi sen loh zingah hian “Mizo” hi kan kat nuk tawh asin. Hemi te hi ram leh hnam phatsan tu ah kan puh ngawt dawn em ni? Ngaihpawimawh awm zawk India National News Paper thenkhat ‘The Hindu’ ‘Times of India’ “Deccan Chronicles’ sangchuang copy semchhuahna ah te hian kan ram chanchin tha nilo (dik bawksilo) an thai leh zeuh thin te hi a ngaihpawimawh awm thin zawkin kan lo hreve mai mai thin, kan ziakmite khawnge in awmle? Hei hi ziah hun tak chu a ni. Mizo kan ni kan hmel atha, kan tum a sang bawk si tih kha an nun in a takin i sa teh ang u.
Zoram hmangaih dan ah theuh theuh hian hmangaih dan ki a dang hlawm mang teh e. Piangthar tirin midang zawng zawng sual a a hmuh nghal ngawt hi a tidik berlo a, chutiang ang chiah chuan Ram veina thinlung pu in midang zawng zawng a puhchhe vek mai hi a dik biklo ang. A hnam hmangaihna leh thahnemngaihna kan zah hle nachungin Thlasik maupuah phawng phawng tawh lo in, ngundeuh a chhut in fuihna thu leh selna pawh a lem nuam zawngin ziak thin se kan sawt pui theuh in a rinawm.